2021 жылы  Ә. Х. Марғұлан атындағы археология институтының археологиялық отряды. Тарангул археологиялық кешенінде зерттеуді жалғастырды. Ескерткіш Ақтөбе облысының Қарағалы ауданында, Қос Естек ауылдық округінен солтүстікке қарай 6,3 км, Қос Естек кенті мен Эрзерум (бұрынғы Большевик кенті) арасындағы грейдер жолынан батысқа қарай 1,5 км, Таранғұл және Жалғызағаш өзендерінің қосылған жерінен солтүстік-батысқа қарай 1,4 км жерде орналасқан. Айта кетейік, Таранғұл археологиялық кешені 2019 жылы ашылды, ал жүйеге кіретін кешен қонысы мен қорымын толыққанды зерттеу 2020 жылы басталды.

Бұл Таранғұл мекені өзенінің сол жағалауының бірінші жайылма террассасының жазық бөлігін алып жатқаны және батыс бөлігінде аласа тау жоталарымен қоршалған кең алқаптың шағын ойпатымен шектесетіні белгілі. Солтүстіктен елді мекеннің орны төбешіктермен жабылған, оңтүстік контурлары жағалау сызығымен анықталады. Ендік бағытта созылған елді мекенді алып жатқан нысаны жағынан үшбұрышты террассаның өлшемдері 170×75 м құрайды, сондай-ақ негізінен керамикадан тұратын көтергіш материалмен, сүйек қалдықтарымен таңбаланады

Ағымдағы егістік маусымында 2020 жылғы қазбаға толықтырумен елді мекенде қазба жұмыстары жалғасты. Тәжірибелік қажеттілікті негізге ала отырып және далалық зерттеулерді одан әрі кеңейту мақсатында, сондай-ақ қонысты оқшаулау ерекшеліктерін ескере отырып, 2020 жылы қазба жұмыстарын шығыс, оңтүстік және батыста кеңейту туралы шешім қабылданды. Осылайша, олардың әрқайсысының  арасындағы жиектері (ені 0,3 м). 9 м шаршы метрді құрайтын  қазба жұмыстары 3×3 м кв. бойынша жүргізілді.  

2021 жылы қазудың жалпы ауданы 81 шаршы метрді құрады. м және 9 шаршы 3×3 м болды. Топырақты іріктеу барлық квадраттарда бір уақытта жүргізілді. Мәдени қабат қазба жұмыстарының барлық алаңдарында сақталған. Өткен Дала маусымында қазба жұмыстарының солтүстік бөлігінде, атап айтқанда, ұзындығы 0,6 м тереңдікте А1–3 бойындағы материктік қабатпен бекітілген. Ағымдағы далалық маусымда қазба топографиясының бұл ерекшелігі төменде көрсетілетін анықталған нысанның құрылымдық бөлігі болып табылатыны анықталды.

Қазбаны шығыс, оңтүстік және батыс бағытта кеңейту кезінде шұңқырдың шеттері анықталды. Шұңқырдың солтүстік жағы 2020 жылы қазба жұмыстары кезінде табылған. Табылған материалдарға (артефактілер мен құрылыстардың қалдықтары) сүйене отырып, шұңқырды батыстан шығысқа қарай созылған төртбұрышты пішіні бойынша өндіріс орны болған деп болжауға болады. Кесілген линза түріндегі шұңқырдың өлшемдері 11 × 7,5 м Шұңқырдың тереңдігі ежелгі күн бетінен 0,5-0,6 м болды. Айта кету керек, шұңқырдың шығыс және оңтүстік бөліктеріндегі (өзенге қарайтын) жақтары солтүстік (төбеге қарайтын) және батыс бөліктеріндегі тегіс жақтарына қарағанда біршама тікелеу. Бағандардың болуы шұңқырдың немесе оның жекелеген бөлігінің үстіндегі қабатының болуы немесе шатырдың бір түрі болғанын көрсетеді.

 Қазбаны тереңдету кезінде В, С-2,3 шаршыларында және ішінара В, С-1 шаршыларында қазіргі кездегі күндізгі бетінен 1,4 м тереңдікте батыс-шығыс сызық бойымен қатар орналасқан үш шұңқыр табылды.  

 Қазіргі уақытта шұңқырлар дөңгелек пішінді және кәдімгі өндіріс орнының ортасында орналасқаны тіркелген. Батыс және орталық шұңқырдың диаметрі бірдей және 1,8 м. Айта кету керек, батыс және Орталық шұңқырлар шыныаяқ тәрізді. Шығыс шұңқырының диаметрі 1 м. Шығыс шұңқырдың қабырғалары іс жүзінде тік, шұңқырға тереңдеген кезде аздап кеңейеді.

Қазба жұмыстары барысында Батыс және Орталық шұңқырларда тас плиталар бекітілген саз балшықтары бар екендігі анықталды. Балшықтың еруі материктік тығыз саздан біршама ерекшеленеді және құрамы бойынша борпылдақ, сазды, кейбір жерлерде аздап күйдірілген жерлері бар. Олардың астындағы тас плиталары бар саздың пайда болуы, бәлкім еден плиталарың астында құлаған күмбездің бөліктері болуы мүмкін.

Айта кету керек, әр шұңқыр оған іргелес шұңқырмен өзара байланысып жатыр. Қазіргі уақытта батыс пен орталық, сондай-ақ әртүрлі мөлшердегі ойықтар мен ойықтардың күрделі жүйесімен ұсынылған орталық және шығыс шұңқырлар арасындағы байланыстың жердегі белгілері тіркелді. Зерттеудің осы кезеңінде көлденең түтін шығару жүйесінің қалдықтары табылған жоқ, бірақ жылу қондырғыларының қалдықтарына жақын микротопографияны талдау мынаны көрсетеді, мұржалар батысқа қарай    шұңқырдың басында орналасуы мүмкін. Сонымен қатар, шығыс және батыс шұңқырлардың оңтүстігіндегі тас жоталардың кластерлері және орталық шұңқырдың оңтүстік жағындағы үлкен плиталар мұржалардың қалдықтары болуы мүмкін.

Үш шұңқырдың нақты тереңдігі туралы айту ертерек, өйткені бұл құрылыстарды зерттеу әлі аяқталған жоқ. қазіргі далалық маусымдағы қазба жұмыстары кезінде батыс және шығыс шұңқырлардың балшық шөгінділерінің тереңдігі бірдей – ежелгі күн бетінен олардың тереңдігі 0,8 м болды. Стратиграфия бойынша шығыс шұңқырдың тереңдігі үлкен болуы мүмкін.

Барлық сыртқы белгілері бойынша бұл объектілер жылу техникалық құрылыстардың қалдықтарын білдіреді.   Орталық Қазақстандағы Талдысай қонысының зерттелген пештеріне ұқсас үш секциялы типтегі шахталы металлургиялық пештердің қалдықтарымен айналысып отыруымыз әбден мүмкін.  Ақтөбе өңірінде жылу-техникалық құрылыстардың табылуы алғаш рет болып отыр, бұл осы өңірде ұқсастықтарды табу процесін қиындатады. Ең жақын ұқсастықтарды Синташта мен Аркаимнің жылу-техникалық құрылыстары деп атауға болады, бірақ Таранғұл, Синташта және Аркаим құрылыстарындағы белгілі бір құрылымдық айырмашылықтар (диаметрі, тереңдігі, топырақ қабатының аспектілері) салыстыруды қажет етеді. Осылайша, Таранғұл елді мекеніндегі құрылыстардың сипаты, сондай-ақ оларды дәл анықтау соңғы зерттеулерден кейін ғана мүмкін болады.

   Бұл кезеңде шұңқырлар ішінара қазылып, алдын ала зерттеулерден кейін геоархеология және археометаллургия саласындағы мамандарды тарта отырып, неғұрлым егжей-тегжейлі зерттеу үшін сақталады.

 Шұңқырлары бар алаңқайлардағы қазба жұмыстары кезінде елді мекеннің ежелгі тұрғындарының жылутехникалық құрылыстарды сакрализациялауын айқын көрсететін материалдық қалдықтар қызықты табылды. Шұңқырлардың айналасында құрбандық шалатын қасиетті орындардың бірі болғанын көрсетеді. Қазба барысында ірі және ұсақ малдың төменгі жақ сүйектерінің жиналуы, сондай-ақ жылутехникалық құрылыстардың қалдықтарының жанында ірі қара малдың астрагалдарының жиналуы анықталды. Жылу инженерлік құрылымдарының сакралдануының дәлелі Таранғұл елді мекенінде жеке өзекті және күрделі зерттеу тақырыбы болып табылады және кең ауқымды мәліметтерді тарту арқылы алдағы жылдары ашылатын болады.

Таранғұл елді мекеніндегі ағымдағы егістік маусымының тағы бір маңызды олжасы – құмтас құйылған қалып. Құйма қалып жылу қондырғыларының қалдықтарынан батысқа қарай екі метр жерде, көне күндізгі бетінде болжамды түтін шығару жүйесі аймағында табылды.

Құрал-саймандардың негативтері бар тастың өлшемдері 28,5 × 21 × 5 см.Құралдардың негативтері тастың екі бетінде орналасқан. Бет жағында әртүрлі өлшемдегі үш орақ құюға арналған қалыптар, сырт жағында шағын сайман құюға арналған негатив орналасқан.

Орақ тәрізді құралдардың негативтерін алдын-ала талдау, атап айтқанда, құйманың орналасуы, матрицаның өлшемдері, пышақ жүзінің ерекшеліктері, оның ішінде иілу пішінде Кундравин түріндегі орақтарды жасау үшін қолданылған деп болжайды. Мұндай орақтардың негізгі таралу аймағы Оңтүстік Оралда шоғырланған, сонымен қатар Батыс Сібір мен Орта Еділ аймағында кездеседі. Кундравин түріндегі орақтар Алакөл мәдениетімен тікелей байланысты, оның біз зерттеп отырған өңірдегі жергілікті нұсқасы Қожамберді мәдени тобына жатады.

Таранғұл елді мекеніндегі қалыптарды сөз еткенде, биыл қазылған орталық шұңқырдың тура үстінде бір жыл бұрын тағы бір тальк зеңінің тіркелгенін айта кеткен жөн. Анықталған шұңқырлар (пештер) маңындағы іргелес учаскелерден құю қалыптарының, сонымен қатар металлургиялық өндіріс қалдықтарының (кен орындары, күл қалдықтары ​​және т.б.) табылуы Таранғұл елді мекенінде металлургиялық өндіріс орындарының болғанын айқын көре аламыз.

Жалпы, металлургия өндірісінің объектілері мен қалдықтарын талдау өте күрделі мәселе. Алдағы уақытта жеке зерттеу тақырыбына сәйкес Таранғұл қонысындағы металлургиялық құрамдас бөлікті қарастыруға жеке мақала арналады.

Биылғы далалық маусымында Таранғұл қонысынан керамика сынықтары мен остеологиялық материалдардың коллекциясы жеткілікті мөлшерде көптеп табылды. Қазіргі уақытта табылған олжалардың типологиясы мен жүйеленуі бойынша барлық қажетті талдаулар жүргізілуде, соның ішінде керамикалық бұйымдарға техника және технологиялық талдаулар, остеологиялық материалға палеозологиялық талдаулар жүргізілуде. Сонымен қатар,  жылутехникалық құрылыстардың жанында жиналған күл, кен орындары және пайдалы қазбаларды талдау, палеотопырақ талдауын жүргізу үшін жеткілікті материалдар жиналды.

Жалпы, қазіргі уақытта елді мекеннен алынған керамикалық бұйымдарды талдаудың алдын ала нәтижелері Таранғұл обасының керамикасының Қожымбердин керамикасының стандарттарына толық сәйкес келетіні туралы бұрын айтылған тезистерді негізінен растайды.    Зерттеу барысында елді мекенде табылған остеологиялық материал жасалған болжамдарды толықтырады және елді мекендегі шаруашылық пен мал шаруашылығының сипаты туралы ұсынылған ережелерді растайды.